By Snehal Rajguru
आपण आपल्या मुलांना किती तरी नवीन गोष्टी शिकवायचा प्रयत्न करतो ,त्यांनी कसे वागावे कसे वागू नये हे सांगतो आणि त्यांनी त्याच लगेच प्रात्यक्षिक करून दाखवाव असही गृहीत धरतो. हि गृहीतक का बाळगावी? का आपण हे जग त्यांना त्याच्या दृष्टीकोनातून बघायला उत्स्फूर्त करत नाही? का त्यांच्यावर अपेक्षांचं ओझ लादत असतो? या प्रश्नांनी मला भंडावून सोडलं होत.
प्रत्येक मुल आपापल्या परीने शिकायचा प्रयत्न करीतच असतो आपण फक्त त्यांना नव्या गोष्टी उलगडून देवू, त्याची पोच पावती मिळेलच याची अपेक्षा करू नये, नेमक हेच मला अपनी शाला ने शिकवलं. या शिकवनीच प्रात्यक्षिक मी मात्र माझ्या प्रत्येक सत्रा मध्ये अनुभवतेय हे हि तितकच खर.
मी एका वर्गात समानुभूती या विषयावर बोलत होते. पण या सत्राची सुरुवात मात्र मी सहानुभूती या शब्दाने केली जो मुलांच्याच काय पण आपल्याही वागण्यात फारच असतो. सहानुभूती आणि समानुभूती यातला नेमका फरक काय हे सांगताच एका मुलीन तिने अनुभवलेलं एक शाळेतल उदाहरण दिल, कि “आम्ही मुल वर्गात फार दंगा मस्ती करतो आणि शिक्षकांना त्रास देतो हेच आपण त्यांच्या जागी स्वतःला ठेवून पाहिलं तर आपल्याला हा त्रास सहन होईल का??” वर्गात प्रचंड मस्ती करणारा मुलगा पटकन उठून म्हणाला, “ताई, माझी बहिण जेव्हा घरात लादी पुसत असते आणि मी त्या वेळेस नुसता घरात आत बाहेर करत असतो तेव्हा माझी ताई म्हणते कि तु एकदा पुसून बघ आणि मी मध्ये मध्ये ये-जा करते बघ कस वाटत तुला??”
प्रत्येक विद्यार्थाने कधी ना कधी समानुभूती व्यक्त केलीच असावी पण त्याला नेमक हेच म्हणतात हे कदाचित त्यांना माहित नसाव. समानुभूती झाला हा एक विषय असे अनेक विषय जे विद्यार्थी आपल्या निसर्गाकडून, आपल्या समाजाकडून कायम शिकत असतात. माझा स्वप्नातील वर्ग हा असावा जिथे आपल्यात आणि विद्यार्थ्यांमध्ये ज्ञानाची, अनुभवांची देवाण-घेवाण व्हावी, जिथे त्यांच्या मताला हि तितकीच किंमत असावी, स्वतःचे विचार मांडायला एक सुरक्षित वातावरण मिळाव. माझ्या स्वप्नातील हे चित्र साकारायची सुवर्ण संधी मला अपनी शालाने दिली आहे.
Translated version :
We try to teach our children several new things, while often throwing in the routine do’s and don’ts. We sincerely hope good values are inculcated in them early in life. But while we set our own expectations and ambitions for them, do we really encourage our children to form their own opinions, for that matter, provide them with different lenses with which they can look at this world? Therefore, don’t we unintentionally burden them with our own expectations? These questions keep swirling in my mind.
Around me I observe that every student is trying to learn at their own pace. The best we can do is to create awareness about alternative ways of thinking and learning through classroom interventions. Each day when I interact with my students, I remind myself about this.
A recent session I held on the theme of ‘empathy’ comes to mind. I began by explaining the concept of ‘sympathy’ as it is overtly visible, experienced and easily understood by children and adults alike.
As I was explaining the difference between ‘sympathy’ and ‘empathy’, one of the participants expressed: “All of us in this class are very mischievous and trouble our teachers very often. But if we put ourselves in our teacher’s place, would it be possible for us to remain patient and tolerate all the chaos that we create?”
Another participant who is generally perceived to be quite mischievous in class got up and said, “Didi, when my sister does mopping and cleaning in the house I often roam around in the same room carelessly. On such occasions she’s asked me to think about how I would feel if she did the same with me.”
It is possible that most children have experienced and expressed empathy in their ownway, although they may have never labelled it such. Similarly, there could be so many such concepts in their natural and social surroundings that children may have learnt and experienced rather implicitly. I imagine a space where these experiences and learnings are shared, where each opinion and suggestion is acknowledged and valued, where everyone gets asafe atmosphere to openly present their thoughts and ideas. To that end, I am grateful that on each day at Apni Shala I get the opportunity to realise an element of my dream classroom.
About the author : Snehal Rajguru works as a programme coordinator with Apni Shala. She is a commerce graduate and has previously worked as a training and monitoring officer with Mumbai based Magic Bus. Her interest in working for children led her to volunteer with Childline India Foundation for their programme on child sexual abuse.
Apni Shala Foundation 